Het is de grootste toegankelijke verzameling bordspellen bij elkaar van Europa, de collectie van het Spellenlab in de Hogeschool Vives in Brugge. In de database staan ruim 26.000 spellen. Maar het is veel meer dan alleen een verzameling oude spellen in een stel kasten bij elkaar, benadrukt Céline Goekint van het Spellenlab.
De rondleiding in het Spellenlab was uitgebreid te horen in aflevering 36 van de Speloptafel-podcast. Die vind je hier.
Bij binnenkomst in de ruimte valt meteen de groep scholieren op, die bij de centrale tafel aan het spelen is. Ze zijn bezig met een workshop. “We krijgen wel vaker dit soort groepen over de vloer”, lacht Goekint, terwijl ze langs de kasten van het ‘open archief’ loopt.
In het eerste deel van het archief staan namelijk de spellen die een duidelijke educatieve waarde hebben. Ze staan samengesteld per thema. “Bij deze kasten staan bijvoorbeeld spellen die zijn uitgekozen door een geschiedenisleraar, omdat ze leerzaam zijn.”
De collectie van het Spellenlab wordt continue aangevuld. Op de website van het Spellenlab worden regelmatig nieuwe reviews van nieuwere spellen neergezet. Meer informatie over de workshops, bezoeken of vragen zijn te stellen via de website van het Spellenlab en via spellenlab@vives.be.
En zo liggen er spellen van Catan van de prehistorie, Puerto Rico tot aan Axis and Allies. “Voor ons is het belangrijk of het spel leuk is om te spelen. Maar dat is niet het enige dat er interessant is. Kijk bijvoorbeeld naar de doos. Wat zie je aan de tijdsgeest, klopt de doos. Staan er historische fouten op? Daar controleren we het op.”
Aan de andere kant van de ruimte staan de ‘award-winning-games’. Er staan veel bekende titels bij van de afgelopen jaren. “Zo is in feite ook de collectie ontstaan”, legt Goekint uit. “Een oud-collega is in de jaren zeventig begonnen met het spelen van spellen. Het eerste spel was De Haas en de Schildpad, een winnaar van de Spiel des Jahres in Duitsland, eind jaren ‘70. Hij wilde dat spelen met een stel van volwassenen en die vonden dat heel tof. Daarop besloten ze om ook de andere genomineerden te spelen. Dus gingen ze naar Duitsland en kochten ze meer spellen aan. En zo is de collectie begonnen.”
In’s Hagen (Pieter Paupie) is gemaakt ter nagedachtenis van de Vrede van Utrecht (1713 ). Het spel begint met Philips de Tweede (linksonder) en gaat langs allerlei historische figuren en eindigt met de Vrede bij Utrecht. Voor zover bekend bestaan er nog drie exemplaren van dit stuk. Naast het Spellenlab, ligt er ook nog een kopie in het Stadsarchief van Delft.
Inmiddels bestaat de collectie dus uit tienduizenden spellen. De oudste spellen zijn zelfs bijna driehonderd jaar oud. Het oudste spel is een soort ganzenbord uit 1738. Op het bord, tenminste het blad papier waar het ‘bord’ op afgedrukt is, staan allemaal historische figuren als Willem van Oranje. “De regels van het spel kennen we niet”, vertelt Goekint. “Maar het spel had een leerfunctie. Daarom zie je ook de belangrijke personages voorbij komen.”
Van enkele andere oude exemplaren zijn de regels wel bewaard gebleven, vooral omdat de regels ook op het bord gedrukt zijn. “Tot aan het einde van de negentiende eeuw waren spellen niet meer dan een velletje papier. Die kon je dan bijvoorbeeld bij elkaar sparen door het drinken van koffie of iets dergelijks. Dozen kwamen pas aan het begin van de twintigste eeuw.”
Maar dozen zijn er genoeg in het spellenlab. Een groot deel daarvan ligt in het ‘gesloten archief’, een ogenschijnlijk eindeloze rij met archiefkasten. Zo liggen er bijvoorbeeld zeker 120 verschillende versies van monopolie in het archief. “En ze zijn allemaal verschillend”, legt Goekint uit. “Elke versie geeft ook weer een tijdsbeeld van die tijd.”
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Met veel voorzichtigheid haalt Goekint een doos uit de kast met de naam IJspaleis, Au Palais du Glace. Ze legt uit dat het een spel is dat een prachtig beeld geeft van de Belle Epoque, de periode vlak voor de Eerste Wereldoorlog. In de doos zit een bord van een typisch ‘roll-and-move’-spel, oftewel gooi de dobbelsteen en beweeg het fragiele tinnen poppetje vooruit. “Maar het zijn de illustraties die het spel geweldig maken”, vertelt ze. “Je ziet hoe de mensen gekleed waren, hoe ze naar de schaatspiste gingen, hoe de rijken champagne zat de drinken aan de tafels. Je krijgt een inkijkje hoe men destijds leefde, dat is echt fantastisch. Dit is echt een van mijn favoriete spellen uit het archief.”
Twee dagen in de week kunnen mensen langs komen om een kijkje te nemen in de collectie. De interesse komt niet alleen vanuit België, maar ook vanuit andere landen. Daarnaast worden ook workshops gegeven, niet alleen aan de studenten van de Vives Hogeschool, waar het archief gevestigd is, maar ook aan mensen uit het onderwijs of de zorgsector. Het Spellenlab geeft dan tips hoe spellen in het werk gebruikt kunnen worden.
En worden de spellen ook nog wel eens gespeeld of liggen ze alleen maar stof te vergaren? Zeker niet. Er worden nog wel eens spelmomenten georganiseerd. “Dan heb je bijvoorbeeld een moment voor mensen die spellen uit hun jeugd willen spelen. Ook krijgen we vaak vragen of we de regels kennen van een spel of iemand die allerlei soorten ganzebord wilde bekijken. Het kan allemaal.”
De collectie van het Spellenlab groeit elk jaar. De laatste jaren komen er vooral Nederlandstalige titels bij, omdat het aanbod de laatste jaren steeds verder groeit. En ook het archief loopt tegen problemen aan, zoals van de gemiddelde spellenliefhebber: de kastruimte was te klein. Daarom is er niet al te lang geleden een tweede archiefruimte aan toegevoegd.
Voor de studenten van de Vives-Hogeschool die een spring- of tussenuur hebben is er ook de mogelijkheid om voor één dag een spel uit de kast te trekken.
Maar de grootste groep mensen die het Spellenlab over de vloer heeft gehad was begin dit jaar op de spellenbeurs Spellenfest. “Vijftienhonderd mensen”, zegt Goekint trots. “We deden dat samen met de influencer Rood met Witte Stipjes en dat is heel goed bevallen. Nu hebben we met de Hogeschool ook een perfecte locatie. We gaven rondleidingen en de hal was omgebouwd tot een spellenruimte. Het was in ieder geval zo’n succes dat op 16 februari 2025 de tweede editie gepland staat.”
Een van de overige uitkomsten van de eerste editie van Spellenfest is de herintroductie van de Gouden Dobbelsteen, een spellenontwerpwedstrijd van Cartamundi, Spellenlab/Spellenfest en de Aanstokerij.
